มหามกุฏราชวิทยาลัย วิทยาเขตล้านนา เปิดระดับมัธยมศึกษาตอนต้นถึงระดับมัธยมศึกษาตอนปลาย เพื่อเป็นโรงเรียนสาธิตของวิทยาเขตล้านนา ในปีการศึกษา 2534 มหาวิทยาลัยมหามกุฏราชวิทยาลัย ได้มีคำสั่งที่ 13/2534 ตั้งวิทยาเขตล้านนา ณ วัดเจดีย์หลวงวรวิหาร เมื่อวันที่ 15 กุมภาพันธ์ พ.ศ. 2534 โดยมีคณะผู้ทำงานประจำวิทยาเขตล้านนาในระยะแรก ดังนี้:

1. นายอุทย บุญเย็น – รักษาการหัวหน้าสำนักงานวิทยาเขต

2. นายกมล บุตรฉาย – รับผิดชอบงานด้านการจัดการศึกษา

3. นายเมนรัตน์ นวะบรรย์ – รับผิดชอบงานนโยบายและแผน

4. นางสาววาสนา วงศ์ยมยงค์ – รับผิดชอบงานทะเบียนและพัสดุ

5. นางสาวนภาวรรณ ยาวค่า – รับผิดชอบงานธุรการ

---

การเติบโตในทศวรรษที่สอง

   ในช่วงทศวรรษที่ 2 ของวิทยาเขตล้านนา กิจการของวิทยาเขตมีการขยายตัวเป็นอย่างมาก กล่าวคือ เมื่อมีฐานะเป็นมหาวิทยาลัยในกำกับของรัฐ (นิติบุคคล) แล้ว จำเป็นต้องมีหลักและวิธีคิดใหม่ พร้อมสร้างกระบวนทัศน์ใหม่ (New Paradigm) ที่ก้าวหน้าและทันยุคเหตุการณ์ เพื่อยกระดับการบริหารจัดการให้ตอบสนองความต้องการของผู้เรียนหรือผู้รับบริการเป็นสำคัญ

• ปีการศึกษา 2544: เปิดรับนักศึกษาคฤหัสถ์เป็นปีแรกในภาคพิเศษนอกเวลาราชการ

• ปีการศึกษา 2546: เปิดสอนในภาคปกติสำหรับนักศึกษาทั่วไปควบคู่กับนักศึกษาบรรพชิต

• ปีการศึกษา 2546 เป็นต้นมา: เปิดสอนระดับบัณฑิตศึกษา ส่งผลให้จำนวนผู้เรียนเพิ่มขึ้นอย่างมาก

ผลกระทบจากการขยายตัว: ทรัพยากรทางกายภาพ เช่น อาคารเรียนและสถานที่จอดรถ ไม่สามารถรองรับจำนวนผู้เรียนที่เพิ่มขึ้นได้อย่างเพียงพอ

---

ยุคแห่งการเปลี่ยนผ่านสู่มหาวิทยาลัยของรัฐ

ในปี พ.ศ. 2540 มหาวิทยาลัยมหามกุฏราชวิทยาลัย ได้รับการจัดตั้งเป็นมหาวิทยาลัยของรัฐในกำกับโดยพระราชบัญญัติ “มหาวิทยาลัยมหามกุฏราชวิทยาลัย พ.ศ. 2540” ซึ่งได้รับพระบรมราชโองการจากพระบาทสมเด็จพระบรมชนกาธิเบศร มหาภูมิพลอดุลยเดชมหาราช บรมนาถบพิตร (รัชกาลที่ 9)

การเปลี่ยนแปลงสำคัญในยุคนี้:

• ปรับปรุงระบบการบริหารจัดการ

• ปรับหลักสูตร

• ขยายกลุ่มเป้าหมายนักศึกษา

• ปรับอัตรากำลังคนให้เหมาะสมกับการเป็นหน่วยงานของรัฐ

• ขยายการสอนออกไปยังกลุ่มคฤหัสถ์และเปิดระดับบัณฑิตศึกษา

การเปลี่ยนแปลงเหล่านี้ ส่งผลให้ผู้บริหารและบุคลากรของวิทยาเขตต้องพัฒนาตนเองให้มีคุณสมบัติและคุณวุฒิที่สูงขึ้น รวมถึงขยายขอบเขตงานและบทบาทให้ครอบคลุมยิ่งขึ้น

---

การจัดหาพื้นที่ใหม่เพื่อรองรับการขยายตัว

ด้วยข้อจำกัดด้านพื้นที่ในวัดเจดีย์หลวง วิทยาเขตจึงมีแนวคิดในการขยายพื้นที่การศึกษา โดยเริ่มศึกษาหาพื้นที่ใหม่ตั้งแต่ช่วงก่อนปี พ.ศ. 2554 ซึ่งเป็นปีครบรอบ 2 ทศวรรษแห่งการสถาปนา

• กรกฎาคม 2554: จัดซื้อที่ดินแปลงแรก ณ บ้านป่าตาล ตำบลบวกค้าง อำเภอสันกำแพง จังหวัดเชียงใหม่ บริเวณหลักกิโลเมตรที่ 14 จากตัวเมืองเชียงใหม่ บนถนนสายเชียงใหม่ – แม่ออน (ทางหลวงหมายเลข 1317)

• ต่อมา: จัดซื้อที่ดินแปลงที่สอง โดยใช้งบรายได้ของวิทยาเขตทั้งหมด

การพัฒนาในพื้นที่ใหม่:

• เริ่มถมดินและก่อสร้างอาคารปฏิบัติธรรม

• ปี พ.ศ. 2559: เริ่มสร้างอาคารเรียนหลังที่ 1 และหลังที่ 2 พร้อมระบบสาธารณูปโภค

• ปีการศึกษา 2563: เปิดการเรียนการสอนระดับดุษฎีบัณฑิต สาขาพุทธศาสนาและปรัชญา

• ปีการศึกษา 2564/1: เริ่มใช้พื้นที่ใหม่ในระดับบัณฑิตศึกษาและปริญญาตรีภาคพิเศษ (เสาร์-อาทิตย์) ควบคู่กับพื้นที่เดิม ณ วัดเจดีย์หลวง

---

สถานะของสถาบันในปัจจุบัน

มหาวิทยาลัยมหามกุฏราชวิทยาลัย เป็นสถาบันการศึกษาของสงฆ์ ฝ่ายธรรมยุติกนิกาย ของประเทศไทย จัดการศึกษาในรูปแบบมหาวิทยาลัยพระพุทธศาสนา และเป็นมหาวิทยาลัยสงฆ์แห่งแรกของประเทศ

ตามพระราชบัญญัติ มหาวิทยาลัยมหามกุฏราชวิทยาลัย พ.ศ. 2540 สถาบันมีสถานะเป็นนิติบุคคล และเป็นมหาวิทยาลัยของรัฐในกำกับ มีวัตถุประสงค์ในการให้การศึกษา วิจัย ส่งเสริม และให้บริการทางวิชาการทางพระพุทธศาสนาแก่พระภิกษุ สามเณร และคฤหัสถ์ รวมถึงทำนุบำรุงศิลปวัฒนธรรม (มาตรา 6)